اگرچه مدرکات ما فقط در ذهن است و لیکن یقین داریم که از خارج ذهن تأثیرى در ذهن مى شود
این مطلب مسلّم است که انسان عین موجود خارجى را درک نمى کند، بلکه مدرکات انسان در خود او است و به این جهت است که یک دسته از فلاسفه معروف به ایده آلیسم در وجود عالم خارجى شک دارند، چنانکه در همین سنوات، "هنرى پونکاره" فیلسوف فرانسوى بر همین عقیده است: چون ما عالم خارج را در ذهن نمى گنجانیم و آنچه تعقّل مى کنیم در خارج نیست، پس از کجا بدانیم عالمى غیر آنچه که تعقّل مى کنیم موجود باشد؟
جواب این سخن به طورى که فلاماریون در یکى از کتب خود داده است این است که: اگرچه مدرکات ما فقط در ذهن است و لیکن یقین داریم که از خارج ذهن تأثیرى در ذهن مى شود تا خاطره در آن خطور مى کند. مثلا چشم به طرفى مى اندازیم درختى مشاهده مى کنیم، اگرچه درخت مشاهد در ذهن است و لیکن از عطف توجّه به یک طرفى این صورت در ذهن مى آید و از توجّه به طرف دیگر آن صورت حاضر نمى شود، پس در یک طرف موجودى هست و در طرف دیگر نیست.
منبع: اتحاد عاقل به معقول، صفحه 316، حضرت علامه حسن زاده آملی
