هم رنگی مرگ با خود شخص
چنانكه در ابيات ملاى رومى ملاحظه فرموديد، در آغاز گفت: مرگ هر كس همرنگ اوست و هركس از مرگ مى ترسد در حقيقت از خودش مى ترسد. سپس گفت: همه لذات و آلام و خوشيها و ناخوشيها در رستاخيز از نهاد خود انسان مى رويد، كه هر كس زرع و زارع و مزرعه خود و مهمان سفره خود است. چه، جزا نفس عمل است، چنانكه در حديث شريف آمده است: انما هى اعمالكم ترد اليكم.
بعد از آن گفت: فعل همرنگ جزا نيست، يعنى به ظاهر و نظر ابتدايى. و در اين معنى چند مثال آورده است و اين مثالها همه از امور دنيوى و طبيعى است. اين كار را براى اين غرض نموده است كه رفع اعتراض و ايراد در نسبت بين فعل اينجا و جزاى اخروى كند. لذا پس از تمهيد آن مثالها، گفت: حمد حق مرغ جنت مى شود و و و .
اما در اثناى بيان عمل اينجا و جزاى آخرت، بيان مناسبت ميان عمل و جزا را تا اندازه اى فاش كرد، كه هرچند در بدو امر چنين مى نمايد كه فعل همرنگ جزا نيست و لكن با دقت و نظر معلوم مى گردد كه فعل همرنگ جزاست، كه ذوق طاعت جوى انگبين مى گردد، و خشم نفسانى مايه نار جهنم است، و وعده فردا و پس فرداى تو سبب انتظار تو در محشر مى گردد. لطايف و نازك كاريهايى كه در اين ابيات به كار برده شد بسيار است. در حديثى، از حضرت امام صادق عليه السلام به اين مضمون روايت شده است كه حيوانات صور و مثل اعمال شما هستند.
منبع: معرفت نفس
