خواجه طوسى در شرح فصل هشتم نمط نهم اشارات در بيان نفس مضطربه و مطمئنه بيانى شيرين دارد كه به ترجمه آن اكتفا مى كنيم: رياضت بهائم يعنى رام كردن آنها اين است كه رائض آنها را از اقدام بر حركاتى كه بدان راضى نيست باز دارد و بر آنچه كه بدان راضى است وا دارد تا بر طاعت وى خو گيرند.

و قوه حيوانى كه مبدا ادراكات و افاعيل حيوانى در انسانست هرگاه طاعت قوه عاقله ملكه اش نشود به منزله بهيمه رام نشده است كه گاهى شهوتش و گاهى غضبش او را به سوى ملايمش مى خوانند. و اين دو يعنى شهوت  و غضب بارى به سبب  آنچه كه قوه حيوانى به ياد آن مى آيد و بارى به سبب  آنچه كه از حواس ظاهره بدو مى رسندبر انگيزاننده قوه متخيله و متواهمه اند, پس قوه حيوانى به حسب اين دواعى حركات مختلف حيوانى مى نمايد و قوه عاقله را در تحصيل خواسته هايش استخدام مى كند. لذا او قوه اماره ايست كه از وى افعال مختلف به اختلاف مبادى صادر مى شوند و قوه عقليه از روى كره وى را فرمان مى برد و پريشانست.

اما چون قوه عاقله او را به سبب  منع كردنش از تخيلات و توهمات و احساسات و از افاعيل بر انگيزاننده شهوت  و غضب رام كرد و بر آنچه كه مقتضاى تعقل عملى است واداشت  تا بر اطاعت  او خو كرد و در خدمت  او ادب يافت و به امر او فرمان برد و از نهى وى سرپيچى نتواند كرد, قوه عقليه آرميده مى شود و از وى چنان افعال مختلف به اختلاف مبادى صادر نمى گردند و باقى قوا همگى فرمانبر اويند و وى را گردن مى نهند.

منبع: نور علی نور