متاسفانه یکی از مسائلی که امروزه در بین برخی رواج یافته این است که باید قرآن را قرائت کنیم و تدبر کنیم و یا اینکه آن را حفظ کنیم. مسلما کسانی که فهم دینی و شناخت عمیقی از دستورات اسلام دارند، توصیه به قرائت با تدبر در آیات قرآن می‌کنند و آن را بر حفظ و یادسپاری آیات ترجیح می‌دهند.

شکی نیست که واقعیت همین است. اما مشکل و اشتباهی که رخ می‌دهد اینجاست که چرا باید مساله یادسپاری و تدبر در قران کریم در راستای هم قرار بگیرند؟ متاسفانه  برخی به حفظ قرآن به صورت سطحی نگاه می‌کنند، ولی از منظر آیات و روایات این سطحی نگری آن قدر هم درست نیست. مساله حفظ قرآن کریم، جایگاه بسیار شایسته و رفیعی دارد که در این مقاله به برخی از بیانات بزرگان در این باره اشاره می‌کنیم.

حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند: اللهم فحبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته[1]. پروردگارا: نیكو تلاوت كردن قرآن و حفظ نمودن آیاتش را محبوب ما بگردان.

نخستین و مهمترین چیزی كه شاگرد قبل از شروع به تحصیل باید بدان بپردازد، آن است كه حفظ كتاب خداوند متعال را شروع نماید و قرآن را به صورت قوی و متقن حفظ كند، زیرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهمیت‌ترین آنهاست.

شهید اول:

آیاتی از قرآن را برگزین و وِرد خود ساز و اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتماً آن را از بر نما و اگر آن توان را در خود ندیدی، هر مقدار از آیات را توانستی حفظ كن و در این امر كوتاهی مكن[2].

شهید دوم:

نخستین و مهمترین چیزی كه شاگرد قبل از شروع به تحصیل باید بدان بپردازد، آن است كه حفظ كتاب خداوند متعال را شروع نماید و قرآن را به صورت قوی و متقن حفظ كند، زیرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهمیت‌ترین آنهاست. علمای پیشین چنین بودند كه حدیث و فقه را جز به شخصی كه حافظ قرآن نباید به سراغ اشتغالاتی برود كه باعث نسیان و فراموشی قرآن شده یا به قدری او را به خود مشغول می‌كنند كه حفظ قرآن او در معرض فراموشی قرار می‌گیرد. بلكه حتماً باید از این‌گونه امور بپرهیزد، بلكه ملزم باشد كه هر روز به تكرار محفوظاتش بپردازد ... و پس از حفظ كامل قرآن به تفسیر و سایر علوم قرآنی بپردازد[3].

علامه حسن‌زاده آملی:

... حقیقت امر این است كه از همان ابتدا، عشق عجیبی به دیوان شعرا و نظم شعر داشتم. روی این ذوق، همان وقت، تمام دوبیتی‌های باباطاهر را حفظ بودم و تمام رباعیات خیام را و اكثر غزلیات حافظ را و همین‌طور دیگران را و ای كاش از همان وقت كسی به من می‌گفت كه آقا، به جای اینكه اینها را حفظ كنی، شروع كن به حفظ قرآن و الان این حسرت برای من به جا مانده است كه این عشق و علاقه‌ای كه به دواوین (دیوان‌های) شعرا داشتم، كاش در حفظ قرآن به كار می‌بردم.[4]

حضرت آیت‌الله خزعلی:

... حال كه با بركت این كتاب ارجمند (قرآن كریم) و قیام مصلح بزرگ امام راحل قدس‌الله‌سره انقلابی گرانبها و بی‌نظیر به چنگ آمده بر ماست كه آن را با تمام توان با همه جد و جهد با بذل مال و جان حفظ كنیم و پاسداری آن را از هر واجبی واجب‌تر بدانیم و طبعاً ریشه و پایه كار این است كه همین كتاب مقدس را هرچه بیشتر ارج نهیم، گوشت و خونمان، فكر و احساسمان و نشست و برخاستمان، شب و روزمان، ساعت و دقیقه و آنمان و در یك كلمه تمام زندگی‌مان بلكه مماتمان را هم در پرتو دستورات آن نهیم و هرچه بیشتر به آن توجه كنیم.

خود را نبینیم جز در آیینه قرآن، حركت و سكونی نداشته باشیم مگر با ارشادات قرآن، شاد نشویم مگر با بشارت قرآن و بدین منظور آن را ورد زبان سازیم، روخوانی كنیم، دقت كامل در الفاظش نماییم، با تجوید و رعایت ادعاء حروف قرائت كنیم، با كلید صرف و نحو و علوم عربی به بارگاهش راه یابیم و بهتر آن كه در حافظه‌مان، در درون جانمان پذیرای این میهمان عزیز گردیم، حافظ گردیم و همه و همه خاصه نسل پربار جوان، این شكوفه‌های خرم نسل انسان كه بالاخص در این برهه از زمان سخت مورد تهاجم فرهنگی ددان و بدان و از خود و خدا بی‌خبران قرار گرفته‌اند[5].

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در جهت تشویق مردم به حفظ قرآن، برای كسانی كه قرآن را حفظ كنند، سهمی در بیت‌المال قرار داد.

استاد علامه سید محمد فرزان:

استاد اهتمام بسیار به تلاوت و حفظ قرآن كریم داشت و به شاگردان پیوسته توصیه می‌كرد كه همانند پدران و اجدادتان هر بامداد بعد از گزاردن دوگانه (نماز صبح) به درگاه یگانه، حتماً یك سوره یا حداقل چند آیه را پای نماز بخوانید. خلاصه آن كه با قرآن (مانند گذشتگان) انس داشته باشید تا دل‌هایتان به نور قرآن روشن شود[6].

علامه سید جعفر مرتضی عاملی:

... حافظان امت در قرآن نقطه و حركات اعرابی را گذاشتند و ضبط كردند و چگونگی نطق به نص قرآن را كه حتی در «واو» هم محفوظ و مصون مانده برای همگان بیان داشتند. چگونه ممكن است كوچكترین شكی بر آن وارد شود، حال اینكه فقط كسانی كه قرآن را در سینه‌ها حفظ كرده بودند، هزاران نفر بودند كه از زمان پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آن را سینه به سینه به هم منتقل و بر آن بزرگان پیر شدند و كودكان به جوانی و جوانان به پیری رسیدند. حتی می‌گویند: «آن تعداد از قاریان قرآن كه در جنگ صفین حضور یافتند سی‌هزار نفر بودند.» پس چگونه است قاریانی كه در این واقعه شركت نكردند؟! (در صدر اسلام به حفاظ قاری، قاری گفته می‌شد و در واقع قرائت از حفظ جدا نبود.) ... امیرالمؤمنین علیه‌السلام در جهت تشویق مردم به حفظ قرآن، برای كسانی كه قرآن را حفظ كنند، سهمی در بیت‌المال قرار داد[7].

منابع:

[1]. مستدرك الوسائل , ج 4, ص 375..

[2]. وصیت‌نامه شهید اول، غایة المراد، ص 183.

[3]. منیةالمرید، شهید ثانی، تحقیق رضا مختاری، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم سال 74، ص 263.

[4]. میراث ماندگار 1/63.

[5]. مقدمه حضرت آیت‌الله خزعلی، حافظ قرآن و نهج‌البلاغه و عضو فقهای شورای نگهبان بر كتاب «چگونه قرآن را حفظ كنیم».

[6]. فصل‌نامه بینات شماره 9 ص 40.

[7]. پژوهشی نو درباره قرآن كریم، علامه سیدجعفرمرتضی عاملی، ترجمه محمد سپهری، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، چاپ اول بهمن 74، ص 259.